BÀI PHỎNG VẤN LUẬT SƯ BÙI HỒNG HẢI – PHÓ GIÁM ĐỐC CÔNG TY LUẬT SMIC – VỀ CÁC ĐIỂM MỚI CỦA BLTTHS NĂM 2015 LIÊN QUAN ĐẾN NGƯỜI BÀO CHỮA

Câu 1:  Thưa luật sư, hiện nay Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 (“BLTTHS 2015”) đã có hiệu lực thi hành, thay thế Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003 (“BLTTHS 2003”), trong đó có rất nhiều điểm mới về người bào chữa. Luật sư có thể cho biết các điểm mới về người bào chữa trong BLTTHS 2015 có khác gì với BLTTHS 2003?

Trả lời:  Điều 1 Nghị quyết số 41/2017/QH14 của Quốc Hội khóa 14 (có hiệu lực từ ngày 05/7/2017) quy định Bộ luật Tố tụng hình sự số 101/2015/QH13 có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/01/2018. Chế định về người bào chữa trong BLTTHS 2015 đã được quy định thành một chương riêng, trong đó có rất nhiều điểm mới.

  • BLTTHS 2015 đã đưa ra khái niệm cụ thể về người bào chữa, theo đó: “Người bào chữa là người được người bị buộc tội nhờ bào chữa hoặc cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng chỉ định và được cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng tiếp nhận việc đăng ký bào chữa”. Quy định này góp phần xác định rõ về tư cách, địa vị tố tụng của người bào chữa, từng bước nâng cao vị thế, vai trò của Luật sư tham gia trong tố tụng hình sự.
  • Theo Khoản 2, Điều 72 BLTTHS 2015, người bào chữa có thể là Luật sư, người đại diện của người bị buộc tội, bào chữa viên nhân dân, trợ giúp viên pháp lý  trong trường hợp người bị buộc tội thuộc đối tượng được trợ giúp pháp lý. Như vậy, so với BLTTHS 2003 thì đã bổ sung một đối tượng được công nhận là người bào chữa là trợ giúp viên pháp lý.
  • Khoản 4, Điều 72 BLTTHS 2015 quy định 11 trường hợp không được làm người bào chữa, tăng thêm 05 trường hợp so với quy định của BLTTHS 2003 gồm: người dịch thuật; người định giá tài sản; người đang bị truy cứu trách nhiệm hình sự; người đã bị kết án chưa được xóa án tích; người đang bị áp dụng biện pháp xử lý hành chính đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc, cơ sở giáo dục bắt buộc.
  • Bên cạnh đó BLTTHS 2015 cũng có sự điều chỉnh mới về thủ tục đăng ký bào chữa thay vì thủ tục cấp Giấy chứng nhận bào chữa rườm rà như trước đây. Theo quy định của BLTTHS 2003, trong thời hạn 03 ngày kể từ ngày nhận được đề nghị của người bào chữa Cơ quan tiến hành tố tụng có thẩm quyền phải xem xét cấp giấy chứng nhận bào chữa; tuy nhiên, trên thực tế thủ tục này thường bị kéo dài hơn rất nhiều. Theo quy định của BLTTHS 2015, trong vòng 24 giờ kể từ khi nhận đầy đủ giấy tờ của người bào chữa thì cơ quan tiến hành tố tụng có thẩm quyền phải kiểm tra giấy tờ, vào sổ đăng ký bào chữa và gửi thông báo cho người đăng ký. Quy định nêu trên đã góp phần hạn chế được những bất cập, khó khăn cho Luật sư khi tiếp cận, tham gia bào chữa trong vụ án hình sự.

Câu 2: Vậy BLTTHS 2015 đã mở rộng các quyền của người bào chữa như thế nào?

Trả lời:  Quyền của người bào chữa được quy định tại Điều 73 BLTTHS 2015 đã được mở rộng hơn so với quy định của BLTTHS 2003. Đây là một bước tiến rất quan trọng, giúp người bào chữa thực thiện được vai trò, trách nhiệm của mình một cách đầy đủ hơn, qua đó đảm bảo được quyền và lợi ích hợp pháp của người bị buộc tội, hạn chế các trường hợp oan sai, bức cung, nhục hình. Cụ thể, quyền của người bào chữa được mở rộng như sau:

  • Thứ nhất: người bào chữa có quyền gặp, hỏi người bị buộc tội, có mặt khi lấy lời khai của người bị bắt, khi người bị bắt bị người tiến hành tố tụng lấy lời khai thì người bào chữa cho người bị bắt có quyền có mặt để nghe việc lấy lời khai. (BLTTHS 2003 không quy định người bào chữa có mặt khi người tiến hành tố tụng lấy lời khai của người bị bắt). Bên cạnh đó, BLTTHS 2015 còn quy định: sau mỗi lần người có thẩm quyền tiến hành lấy lời khai, hỏi cung đối với người bị buộc tội kết thúc thì người bào chữa có thể hỏi người bị bắt, bị tạm giữ, bị can thay vì chỉ được hỏi khi có sự đồng ý của Điều tra viên như trước kia. Quy định mới này nhằm đảm bảo quyền con người, quyền công dân theo tinh thần Hiến pháp; đồng thời, hạn chế sự lạm quyền từ phía cơ quan tố tụng, bắt người không cần thiết và giúp cho người bào chữa được tiếp xúc với vụ án ngay từ đầu, sẽ thuận lợi hơn trong việc thu thập chứng cứ gỡ tội và những tình tiết giảm nhẹ để có thể bào chữa cho người bị buộc tội ở giai đoạn sau của quá trình tố tụng hình sự.
  • Thứ hai: người bào chữa có quyền được tham gia vào các hoạt động tố tụng và được báo trước về thời gian, địa điểm. Theo BLTTHS 2003, trong các hoạt động điều tra, người bào chữa chỉ được có mặt và được Cơ quan điều tra báo trước thời gian, địa điểm trong hoạt động lấy lời khai người tạm giữ, hỏi cung bị can. Nếu người bào chữa muốn tham gia vào hoạt động điều tra khác phải được Điều tra viên đồng ý. Tuy nhiên, BLTTHS 2015 cho phép ngoài việc được có mặt trong hoạt động lấy lời khai người bị bắt, bị tạm giữ, hỏi cung bị can, người bào chữa còn được có mặt trong hoạt động đối chất, nhận dạng, nhận biết giọng nói và các hoạt động điều tra khác và được cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng báo trước về thời gian, địa điểm khi tiến hành các hoạt động này. Quy định này sẽ góp phần làm cho công tác điều tra khách quan hơn, tránh oan sai trong quá trình tố tụng.
  • Thứ ba: trong quá trình giải quyết vụ án, tùy từng giai đoạn tố tụng nếu thấy không cần thiết phải áp dụng biện pháp ngăn chặn, biện pháp cưỡng chế đối với người bị buộc tội, người bào chữa có quyền đề nghị cơ quan tố tụng thay đổi, huỷ bỏ biện pháp ngăn chặn, biện pháp cưỡng chế để đảm bảo quyền con người, quyền công dân, quyền và lợi ích hợp pháp của người bị buộc tội.
  • Thứ tư: Ngoài việc quy định người bào chữa có quyền thu thập đồ vật, tài liệu có liên quan trong vụ án như BLTTHS 2003, BLTTHS 2015 bổ sung thêm về quyền của người bào chữa trong việc kiểm tra, đánh giá và trình bày ý kiến về chứng cứ, tài liệu, đồ vật liên quan và yêu cầu người có thẩm quyền tiến hành tố tụng kiểm tra, đánh giá.Đây là một quy định hoàn toàn mới về quyền của người bào chữa. Quy định mới này đã phá bỏ sự độc quyền của các cơ quan tố tụng trong việc thu thập, kiểm tra, đánh giá chứng cứ, bảo đảm sự công bằng trong quá trình chứng minh, tăng cường tranh tụng, đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả trong quá trình thu thập chứng cứ.
  • Thứ năm: khi thấy chứng cứ trong hồ sơ vụ án chưa đủ để làm sáng tỏ sự thật khách quan hoặc việc giám định, định giá không khách quan, toàn diện, người bào chữa có quyền đề nghị cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng thu thập chứng cứ, giám định bổ sung, giám định lại, định giá lại tài sản.

Câu 3: Vậy theo luật sư, những điểm mới về quyền của người bào chữa quy định tại BLTTHS 2015 đã gỡ bỏ được những rào cản đối với đối với luật sư khi tham gia tố tụng chưa?

Trả lời: BLTTHS 2015 đã quy định khá chi tiết, cụ thể về quyền của người bào chữa theo hướng mở rộng hơn trước nhiều, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho Luật sư trong quá trình tham gia tố tụng. Các quy định mới về quyền của người bào chữa sẽ giúp nâng cao vị thế của người Luật sư nói riêng và người bào chữa nói chung, tạo bước chuyển lớn trong cải cách tư pháp. Theo quan điểm của tôi, khi BLTTHS 2015 có hiệu lực thì hiện tượng thân chủ đang bị tạm giam từ chối luật sư sẽ giảm đi, hay hiện tượng luật sư bị làm “khó dễ” khi đăng ký bào chữa hay khi tham gia các hoạt động tố tụng cũng sẽ hạn chế hơn.

Tuy nhiên, vẫn còn một số quyền luật quy định cho người bào chữa, nhưng để thực hiện được quyền đó một cách hiệu quả thì lại phụ thuộc nhiều vào cơ quan tiến hành tố tụng. Ví dụ: Khoản 1 Điều 79 quy định: “Cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải báo trước một thời gian hợp lý cho người bào chữa về thời gian, địa điểm tiến hành hoạt động tố tụng mà họ có quyền tham gia theo quy định của Bộ luật này”. Tuy nhiên luật không quy định thế nào là “thời gian hợp lý”. Vì vậy, người bào chữa rất khó chủ động để thực hiện quyền của mình, và điều này ảnh hưởng trực tiếp đến quyền và lợi ích hợp pháp của người bị buộc tội.

Vì vậy theo tôi cần phải có văn bản pháp luật hướng dẫn thi hành đối với các nội dung mà BLTTHS 2015 chưa quy định cụ thể.

Xin cảm ơn luật sư đã tham gia trả lời phỏng vấn!